1 Khái niệm và nguồn gốc của cocain

Cocain là một loại chất kích thích làm tăng tốc độ dẫn truyền thần kinh giữa các bộ phận cơ thể và não bộ. Việc gây tác dụng kích thích thần kinh hay ức chế thần kinh phụ thuộc vào liều lượng và cách sử dụng.

Cocain có phải ma túy? Cocain được coi là một loại ma túy và hoạt chất này thu được từ việc chiết xuất từ lá của loài cây Coca (erythroxylum coca, erythroxylum novogranatense), được chiết xuất lần đầu vào năm 1860  bởi một Dược sĩ – hóa học người Đức tên là Albert Niemann (ở Goslar-Niedersachsen), nhưng các nhà khảo cổ học đã phát hiện việc dùng lá cây coca từ nhiều nghìn năm trước công nguyên và được ghi lại trên các tượng gốm hay các bình đựng vôi. ^[1]

Dịch chiết cocain được chế biến để tạo ra 3 dạng khác nhau:

Cocain hydroclorid: bột tinh thể trắng, có vị đắng, gây tê đầu lưỡi, thường được trộn với các chất khác như Lactose, Glucose tạo bột nồng độ trước khi bán.

Cocain dạng base (freebase): bột trắng không tan trong nước, cocain tồn tại dạng alkaloid nên tinh khiết và ít tạp hơn so với dạng muối hydroclorid.

Cocain dạng crack: bột có màu từ trắng hay kem đến hồng hay vàng không tan trong nước, dạng crack nhiều tạp hơn so với dạng freebase, thuật ngữ “crack” dùng để chỉ tiếng rít khi hút cocain crack.

2 Cách sử dụng Cocain

Cocain hydroclorid hòa tan trong nước tạo dung dịch tiêm, có tác dụng gây tê trong thời gian ngắn nên được dùng trong tiểu phẫu.  Do cocain có tác dụng mạnh nên thường được trộn với các bột như talc, lacstose, glucose để tạo bột nồng độ. Hiện nay cocain thường dùng cùng với các chất gây tê bề mặt khác như lidocain, benzocain. Những người nghiện cocain mua loại bột này tiêm chích với liều lượng cao để thỏa mãn cơn nghiện

Hai dạng cocain base (freebase và crack) là hai dạng không tan trong nước, đồng thời ở nhiệt độ cao thăng hoa. Chính vì vậy chúng thường được sử dụng qua đường mũi (hít): thuốc được đặt trên bề mặt phẳng hoặc trong các thiết bị khí dung, lúc này thuốc được hấp thu vào máu gây tác dụng trong vòng từ 15-30 phút.

3 Tác dụng và cơ chế tác dụng của Cocain

3.1 Tác dụng của Cocain

Tác dụng của cocain xuất hiện gần như ngay lập tức sau một liều duy nhất và biến mất trong vòng vài phút đến một giờ. Một lượng nhỏ cocaine thường khiến người dùng cảm thấy hưng phấn, tràn đầy năng lượng, nói nhiều, tinh thần minh mẫn và quá nhạy cảm với thị giác, âm thanh và xúc giác. Thuốc cũng có thể tạm thời làm giảm nhu cầu ăn và ngủ. Một số người dùng nhận thấy rằng cocaine giúp họ thực hiện các nhiệm vụ thể chất và trí tuệ đơn giản nhanh chóng hơn, mặc dù những người khác lại gặp phải tác dụng ngược lại.

Thời gian tác dụng gây hưng phấn của Cocaine phụ thuộc vào đường dùng. Thuốc được hấp thu càng nhanh, nồng độ càng cao, nhưng thời gian tác dụng của nó cũng ngắn hơn. Hít Cocaine tạo ra thời gian bắt đầu lên cao tương đối chậm, nhưng nó có thể kéo dài từ 15 đến 30 phút. Ngược lại, mức độ cao do hút thuốc là ngay lập tức nhưng có thể chỉ kéo dài từ 5 đến 10 phút.

Thời gian tác dụng gây hưng phấn của Cocaine phụ thuộc vào đường dùng. Thuốc được hấp thu càng nhanh, nồng độ càng cao, nhưng thời gian tác dụng của nó cũng ngắn hơn. Hít cocaine tạo ra thời gian bắt đầu lên cao tương đối chậm, nhưng nó có thể kéo dài từ 15 đến 30 phút. Ngược lại, mức độ cao do hút thuốc là ngay lập tức nhưng có thể chỉ kéo dài từ 5 đến 10 phút.

Các tác dụng sinh lý ngắn hạn của việc sử dụng Cocaine bao gồm các mạch máu co lại; đồng tử giãn; và tăng nhiệt độ cơ thể, nhịp tim và huyết áp. 16 Một lượng lớn cocaine có thể làm tăng mức độ cao của người dùng nhưng cũng có thể dẫn đến hành vi kỳ quái, thất thường và bạo lực. Một số người dùng cocaine cho biết họ có cảm giác bồn chồn, khó chịu, lo lắng, hoảng sợ và hoang tưởng. Người dùng cũng có thể bị run, chóng mặt và co giật cơ. ^[2]

Cocain là một loại ma túy gây nghiện mạnh. Tác dụng lâu dài của việc sử dụng có thể dẫn đến tình trạng dung nạp, dùng liều cao và / hoặc nhu cầu sử dụng thường xuyên hơn để đạt được mức khoái cảm như trong thời gian đầu sử dụng. Vì nó có xu hướng làm giảm cảm giác thèm ăn, nhiều người dùng mãn tính có thể bị suy dinh dưỡng. Nếu sử dụng một cách say sưa, sử dụng thường xuyên, lặp đi lặp lại trong một thời gian ngắn, có thể dẫn đến hoảng loạn và hoang tưởng, có thể bị rối loạn tâm thần và ảo giác thính giác. ^[3]

3.2 Cơ chế tác dụng của Cocain

Cocain gây tác dụng vào phần não giữa – VTA (ventral tegmantal area ), các dây thần kinh nối vùng VTA với vùng nucleus accumbens – là khu trung tâm tận hưởng của não bộ.

Nhiều nghiên cứu nhận thấy khi có những kích thích như được nhận quà thì nồng độ chất hóa học dopamine tăng cao trong suốt thời gian đó. Thông thường dopamine được sản xuất và tái chế để đáp ứng tác dụng khi có những kích thích tương tự, tạo cho con người có cảm xúc vui vẻ, phấn khởi. Việc sử dụng cocain đã can thiệp vào quá trình này, khiến cho dopamine tích lũy và gửi tín hiệu lên vùng trung tâm tận hưởng gây ra những kích thích.

Những người nghiện cocain khai báo rằng

• Ban đầu là những cảm giác dễ chịu vui vẻ, họ có thể nhảy nhót, không hề mệt trong nhiều ngày. Lâu dần họ có cảm giác bồn chồn, khó chịu và lo lắng, có thể dẫn đến nhờn thuốc, nghĩa là họ không thấy được sự hưng phấn vui vẻ như khi dùng lần đầu. Điều đó bắt buộc họ phải dùng liều cao và/hoặc dùng thường xuyên hơn để đạt được cùng một mức độ khoái cảm như trong thời gian sử dụng ban đầu.
• Khi dùng liều cao và kéo dài gây ra các triệu chứng về thần kinh. Mặc dù có thể bị nhờn thuốc nhưng người dùng cocain kéo dài có thể bị tăng mức độ nhạy cảm với tác dụng gây mê và co giật của cocain mà không tăng liều gây tử vong khi dùng liều thấp ở một số người.

Chuyển hóa của cocain trong cơ thể

• Cocaine được chuyển hóa chủ yếu ở gan thông qua enzym cholinesterase, chỉ một lượng nhỏ bài tiết qua nước tiểu (dưới 1%) dưới dạng còn nguyên vẹn.
• Chất chuyển hoá chính là benzoylecgonine. Chất này có thể phát hiện trong nước tiểu 4 giờ sau khi dùng cocain, và vaãn có thể phát hiện được trong nước tiểu trong vòng 8 ngày sau đó.
• Khi dùng cocain kết hợp với uống rượu, cocain sẽ được chuyển hóa để tạo thành cocaethylen. Các kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, chất này gây hưng phấn hơn cocain nhưng độc tính tim mạch cũng cao.

4 Cocain và Ketamin khác nhau như thế nào?

Cocain và ketamin đều là những chất kích thích có khả năng gây nghiện. Tuy nhiên mỗi chất lại có những đặc điểm riêng. Dưới đây là những điểm khác nhau mà chúng tôi tổng hợp được.

	Cocain	Ketamin
Nguồn gốc	Cocain là một dạng ma túy được chiết xuất từ lá của cây coca.	Ketamin là một loại ma túy tổng hợp. Loại chất kích thích này thường được sử dụng dưới dạng đường hít kết hợp với cocain, thuốc lắc nhằm mục đích giải trí.
Tác dụng phụ	Cocain gây hẹp mạch máu, giảm sự tập trung và tỉnh táo. Ngoài ra, cocain còn gây ra tình trạng đau bụng, buồn nôn, hoang tưởng, rối loạn tâm thần. Sử dụng lâu dài có thể gây nên tình trạng nghiện thuốc làm cho cơ thể kém hấp thu các cjất dinh dưỡng, nhiễm trùng mô ruột. Khi sử dụng ở phụ nữ có thai có thể khiến thai chết lưu hoặc trẻ sinh ra bị nhẹ cân và mắc hội chứng cai sau sinh.	Ketamin có tác dụng kích thích thần kinh nhanh chóng do đó người sử dụng sẽ rơi vào tình trạng ảo giác, không còn cảm giác đau đơn, mất cảm giác và mùi vị. Ketamin có thể ảnh hưởng đến cơ thể sau 24 giờ sử dụng. Việc dùng liều cao có thể gây ra những vấn đề liên quan đến khả năng vận động, một số trường hợp có thể gây ngừng thở và tử vong.

5 Nguyên nhân gây nghiện cocain

Cocain ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh trong não của con người. Việc sử dụng lặp đi lặp lại cocain có thể làm thay đổi trí nhớ, khoái cảm. Tất cả các chất kích thích bao gồm cả cocain đều có tác dụng nâng cao nồng độ ngoại bào của Dopamin, norepinephrine và serotonin (đây là những chất dẫn truyền thần kinh có tác dụng làm tăng hưng phấn). Cocain có khả năng ngăn chặn sự vận chuyển của các chất dẫn truyền thần kinh này từ đó kéo dài trạng thái hưng phấn của cơ thể.

Việc sử dụng nhiều lần cocain có thể gây ra tình trạng tích tụ thần kinh. Điều này bao gồm nhạy cảm (tăng khả năng đáp ứng thuốc) và dung nạp (giảm khả năng đáp ứng thuốc). ^[4]

6 Nguy cơ khi sử dụng cocain liều cao và/hoặc kéo dài

Cocain là một loại thuốc kích thích, gây nghiện mạnh, được kê đơn để gây tê niêm mạc cục bộ và cho một số phẫu thuật mắt, tai và cổ họng, nhưng không thường xuyên được sử dụng vì có các chất thay thế an toàn hơn như Lidocain hoặc Benzocain.^[5] Cocain có tác dụng tăng dopamine – một chất truyền tin hóa học tự nhiên trong cơ thể lên mức cao, đưa vào các bộ phận của não kiểm soát khoái cảm. Sự tích tụ này gây ra cảm giác tỉnh táo và tràn đầy năng lượng. ^[6]

Các tác dụng phụ xuất hiện ngay lập tức khi sử dụng cocain bao gồm:

• Co thắt mạch máu.
• Giãn đồng tử.
• Tăng nhiệt độ.
• Tăng nhịp tim, huyết áp.
• Giảm ham muốn tình dục.

Các biến chứng về sức khỏe khi sử dụng cocain bao gồm:

• Rối loạn nhịp tim và nhồi máu cơ tim.
• Đau ngực và suy hô hấp.
• Đột quỵ, động kinh và nhức đầu.
• Các biến chứng về đường tiêu hóa như đau bụng, buồn nôn.

Với các cách dùng cocaine khác nhau có thể gây ra phản ứng phụ khác nhau, cụ thể như sau:

• Khi sử dụng cocain đường xông hít, tác hại xảy ra phổ biến nhất là sung huyết niêm mạc mũi, cũng có thể viêm, căng phồng lên, chảy máu, và loét niêm mạc mũi. Sử dụng lâu ngày cocain cũng có thể dẫn đến loét sâu do nhiễm khuẩn. Việc sử dụng free-base và crack có thể gây tổn thương nghiêm trọng phế quản và phổi.
• Ăn cocaine có thể gây hoại tử ruột nặng do giảm lưu lượng máu nuôi.
• Những người tiêm chích có thể bị phản ứng dị ứng trầm trọng và cũng như tất cả người tiêm chích ma túy, có nguy cơ lây nhiễm HIV, viêm gan virut và các bệnh truyền qua đường máu khác.
• Việc lạm dụng cocaine có thể dẫn đến các vấn đề tim mạch hoặc mạch máu não, như đau tim hoặc đột quỵ, có thể dẫn đến tử vong đột ngột. Các cơn co giật gặp khoảng 3-8% trường hợp cấp cứu do cocain ở các phòng cấp cứu. Cocaine là chất gây nghiện thường gây ra cơn co giật nhiều nhất trong phòng phẫu thuật. Tử vong liên quan đến cocaine thường là hậu quả của ngừng tim hoặc động kinh, sau đó là ngừng hô hấp.

Một sự liên quan đặc biệt nhưng vẫn chưa được biết đến giữa rượu và cocain đã được báo cáo. Viện National Institute on Drug Abuse (NIDA) đã phát hiện cocaine và rượu ở gan sẽ bị chuyển hóa tạo cocaethylene, tăng tác dụng của cocain nhưng có thể làm tăng nguy cơ tử vong đột ngột.

7 Nguy cơ khi mẹ mang thai lạm dụng cocain

Mỗi năm có khoảng 750.000 phụ nữ mang thai tiếp xức với cocain. Mức độ ảnh hưởng của cocaine đối với thai nhi hoặc trẻ sơ sinh chưa được biết đầy đủ, khó dự đoán. Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả này như trong quá trình mang thai, người mẹ sử dụng các loại thuốc cấm, các bệnh lây qua đường tình dục của mẹ, mức độ chăm sóc trước khi sinh và các yếu tố về kinh tế – xã hội khác.

Người mẹ sử dụng cocain có thể dẫn đến tăng huyết áp nghiêm trọng và gây sẩy thai. Phụ nữ mang thai lạm dụng cocain có thể có những thói quen sử dụng các chất gây nghiện khác, chẳng hạn như sử dụng nicotin và rượu.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ sơ sinh sinh ra từ những phụ nữ sử dụng cocaine khi mang thai có thể sinh non, tỷ lệ sinh thấp, chu vi đầu nhỏ hơn và chiều dài ngắn hơn.

Nghiên cứu dài hạn đang phát hiện ra rằng phơi nhiễm trong tử cung và các yếu tố môi trường cũng có thể dẫn đến sự thiếu hụt về khả năng nhận thức, xử lý thông tin, trí nhớ. Cần nhiều nghiên cứu hơn để hiểu được ảnh hưởng lâu dài của trẻ khi tiếp xúc trong thai kỳ.

Phụ nữ mang thai bị lạm dụng chất gây nghiện và nghiện thuốc nên được chăm sóc y tế và tâm lý ngay lập tức để giảm thiểu những kết quả bất lợi này.

8 Một số triệu chứng của việc cai nghiện cocain

Việc sử dụng cocain với tần suất thường xuyên trong một thời gian dài có thể gây nên sự phụ thuộc thuốc về thể chất, tâm lý  hoặc tăng khả năng gây nghiện thuốc. Khi bị lệ thuộc vào cocaine, các triệu chứng cai nghiện sẽ xuất hiện ngay lập tức nếu ngừng thuốc đột ngột. Điều này có thể khiến người nghiện tiếp tục sử dụng cocaine bất chấp những hậu quả tiêu cực, vì các triệu chứng cai nghiện có thể đặc biệt khó chịu. Thông thường các triệu chứng cai nghiện có thể được kiểm soát trong vòng 1 đến 2 tuần sau khi ngừng thuốc. ^[7]

Một số triệu chứng cai nghiện cocain có thể bao gồm:

• Tiếp tục sử dụng thuốc ngay cả khi cơ thể đang gặp các triệu chứng của việc cai nghiện thuốc, tăng liều trong quá trình sử dụng.
• Rối loạn tâm thần và ảo giác.
• Mệt mỏi, trầm cảm, đau nhức toàn thân.
• Không có khả năng cảm nhận được khoái cảm.
• Khả năng tập trung kém.
• Run và ớn lạnh, cáu gắt, lo lắng quá mức.

Mặc dù các triệu chứng cai nghiện có thể gây khó chịu cho người bệnh nhưng hiếm khi cần phải cấp cứu y tế. Tuy nhiên, không loại trừ khả năng một số người bệnh có suy nghĩ tự tử do đó cần hết sức thận trọng và theo dõi bệnh nhân trong giai đoạn này.

9 Các lựa chọn điều trị cho người lạm dụng và nghiện cocain

Việc lạm dụng rộng rãi cocaine đã dẫn đến những nỗ lực để phát triển các chương trình điều trị cai nghiện loại ma túy này.

Vào tháng 12 năm 2011, không có thuốc nào được FDA chấp thuận để điều trị nghiện cocaine. Một trong những ưu tiên nghiên cứu hàng đầu của Viện Nghiên cứu về Lạm dụng Ma túy là tìm ra thuốc để ngăn chặn hoặc làm giảm đáng kể tác dụng của cocain, được sử dụng như một phần của chương trình điều trị toàn diện.

Viện nghiên cứu về lạm dụng ma túy quốc gia cũng đang nghiên cứu các loại thuốc giúp giảm bớt cơn thèm thuốc mà người nghiện cocaine thường gặp. Một số loại thuốc hiện đang được điều tra về tính an toàn trong hiệu quả và điều trị nghiện cocain.

Vigabatrin, Modafinil, Tiagabine, Disulfiram và Topiramate hứa hẹn trong các thử nghiệm lâm sàng có đối chứng. Ngoài ra, trong năm 2011, các phương pháp điều trị nhắm mục tiêu các thụ thể dopamine D3 đang được nghiên cứu (Aripiprazole, Blonanserin, Buspirone,…).

Cách cai nghiện cocain có thể có hiệu quả là sử dụng thuốc điều trị phối hợp với việc can thiệp hành vi – đặc biệt là liệu pháp hành vi nhận thức – có thể có hiệu quả trong việc giảm sử dụng ma túy của bệnh nhân điều trị lạm dụng cocaine. Cung cấp sự kết hợp tối ưu giữa điều trị và giúp đỡ cho mỗi người bệnh là rất quan trọng.